Kul tur gjennom fortid og notid i Eidfjord

Målaktivisten og nynorskforleggjaren ‘Annetta Garathun

Eg har diverre aldri møtt Annetta Garathun, for ho døydde lenge før eg vart fødd. Truleg har difor både eg og andre gått glipp av mykje, for systera til oldemor i Eidfjord var nok ei spesiell dame og ein personlegdom som sette preg på samtida si – ja, både i kvardagslivet og i det offentlege.

Det var målsaka og kjærleiken til nynorsk litteratur som skulle koma til å stå i sentrum i det lange og spanande livet hennar, men Eidfjord og Hardanger hadde òg ein stor plass i hjarta til Annetta; eit hjarta som inneheldt mykje varme og kjærleik og som slo til ho vart nær 94 år. Men lat meg fyrst fortelja litt om dei fyrste åra hennar.

Annetta Garathun vart fødd i 1856 på den vesle garden Skorge i Grytten i Romsdal, men eg tek meg likevel den retten å kalla henne eidfjording, for det var i stor grad heimbygda til foreldra, Eidfjord, ho kjende seg nær.  Mora og faren, Marta og Ola og Garathun, hadde flytta frå Øvre Eidfjord til Romsdal kring 1849, og dei var nok inspirerte av at mange hardingar på denne tida hadde vore på Nord-Vestlandet på sumarfiske, og dermed gjorde garatunane romsdalingar av seg – for ei stund. Kring 1859/-60 kjøpte familien ein større gard på Vågstranda på sørsida av Romsdalsfjorden og budde på Kjølset-garden fram til 1875.

Marta og Ola  fekk seks jenter, og i Eidfjord vart dei stundom kalla »dei vakre Garathun-systrene» (Kjølset-systrene). Berre den eldste av dei, Marit, vart fødd i Eidfjord medan dei fem yngste, Anna, Olina, Annetta, Maria og Helena, kom til verda i den nye tida i Romsdal. To av dei busette seg seinare i Eidfjord, der Anna gifte seg med Ola Lægreid og Maria med Ola Garen, og desse har mange etterkomarar. Marit flytte til Kristiania, Olina vart gift til Bakke-garden i Uvdal medan yngstejenta, Helena, døydde berre fem år gamal.

Då foreldra i 1875 vende heim til Hardanger, var den sjølvstendige Annetta Garathun 19 år og drog difor til Danmark for å gå på den vidgjetne Askov Højskole.  Nettopp denne tida på folkehøgskulen sette nok sterkt preg på den unge, forvitne dama, for her fekk ho læra mykje, treffa interessante menneske og her la ho nok grunnlaget for yrkeskarrieren sin.

Etter tida i Danmark var ho frå 1877 på Torp-skulen på Elverum, som var ein form for friskule utanfor det vanlege skulemønsteret. Venteleg var det her ho fekk lærarutdanninga si, og sidan underviste ho ved skulen òg. Knut L. Måge skreiv i 1972 i tidsskriftet «Hardanger» at det truleg var her i det radikale skulemiljøet «ho fekk bokormen i seg».

Annetta Garathun forlét Elverum i 1883,  var deretter ei tid i Eidfjord, og eitt år var ho lærar i Stangvik på Nordmøre. Truleg busette ho seg i Kristiania på slutten av 1880-talet og arbeidde kring 1891 ei tid som lærar, før ho tok til å arbeida i forlaget til Søren Mittet, ein mann ho nok kjende frå tida i Veøy i Romsdal. Annetta hadde fått interesse for boksal og forlagsverksemd, og no fekk ho læretida si.

I 1894 gjekk ho i kompaniskap med Magnus Hydle, som ho kjende frå Ulvik, i nynorskforlaget Hydle & Co, men allereie året etter stod Annetta åleine med forlaget. Ho etablerte då firmaet under nytt namn, A. Garathuns Forlagsbokhandel, i Grubbegata 2, i bygget der ein frå 1903 også finn Stortorgets Gjæstgiveri, og dreiv sjølv forlaget fram til 1899. Mellom anna hadde ho då ekspedisjonen av «Syn og Segn» for Det Norske Samlaget.  Alt tilseier at lokalet i Grubbegata tente som både bokhandel og forlagsverksemd, og staden skal ha vore ein samlingsplass for mange hardingar i hovudstaden. Her skal ho ha hatt hjelp av mellom andre stortingsstenografen Jon Måkestad frå Nå og Guro Meland, meinte Knut L. Måge.

Annetta Garathun ivra for målsaka, og det var difor nynorskbøker ho ville gje ut. På denne tida var ho  forleggjaren til Per Sivle, som òg hadde gått på Askov Højskole, og gav ut fleire av bøkene hans. Den aller fyrste skal ha vore «Nye Vossa-Stubbar» (1894), og seinare kom «Bersøglis- og andre Viser» (1895). I åra frå 1894 til 1896 gav Annetta ut heile åtte landsmålsbøker. Blant desse var også Kari Liti (1895) av Brita Bjørgum, som skal ha vore den fyrste lengre forteljinga som ei kvinne skreiv på landsmål. Desse bøkene kom ut kring 1894/-95,  medan «Vaar viseskat – Nordens humoristiske viser og digte i udvalg» og «Praktisk formularbog – en haandbog for hver mand» vart utgjevne i 1896.

I 1899 gjekk ho saman med musikaren og stortingsstenografen Michael Flagstad frå Kongsberg i eit nytt forlag, Flagstad & Garathun, som dei truleg dreiv – meir eller mindre – fram til 1902. Annetta vart nær ven med Flagstad-familien, og dottera deira var den kjende operasongarinna Kirsten Flagstad.  Ein lyt nemna at nettopp 1899 var eit svært vanskeleg år økonomisk i hovudstaden, for då skjedde det såkalla Kristiania-krakket, som skapte uvanleg vanskelege økonomiske tilhøve, men Annetta Garathun var neppe den som gav opp så lett.

Då forlaget i 1902 vart selt til L. E. Tvedte og seinare til C. Sarheim, dreiv Annetta i mange år arbeidet der, truleg til kring 1912. Deretter arbeidde ho i alle fall frå 1913 som annonsesjef i vekemagasinet Vor Tid, før ho avslutta den aktive yrkeskarrieren i bladet URD, som var eit av dei fyrste kulturbaserte og delvis politiske blada for kvinner.

Annetta skulle få eit langt liv i hovudstaden, som på den tida hadde namnet Kristiania, og ho budde mellom anna i Munchs gate 9 (kring 1890), i Ullevålsveien 61 (kring 1900), i Calmeyers gate 9 (1894) og i Sorgenfrigata 37 (kring 1910), før ho dei siste åra i livet budde i Jarveien 16 i Bærum saman med systerdottera. Men trass i mange år i hovudstaden, var det plassen ho heldt som heimbygda, Eidfjord, som lokka kvar einaste ferie. Når sumaren kom, reiste ho «heim»; over fjellet til hardangerbygda, og vitja slektningar og vener i Eidfjord, og ho kjende nok at det var her ho hadde røtene sine. For sjølv om ho vaks opp i Grytten og Veøy, hadde ho i romsdalstida i alle år jamleg vore med familien heim til Hardanger, og dermed fekk ho allereie i barneåra  verta kjend med både den  vakre bygda og slekta i Eidfjord.

Annetta Garathun vart ikkje gift, og kanskje er det treffande når Ågot Miriam Alnes Orvik i ein artikkel om henne skriv: «kanskje var ho for sterk og sjølvstendig til det både i ord og gjerning». Sjølv om Annetta ikkje vart gift eller fekk barn, vitnar alt om at ho hadde ein stor omgangskrins av slekt og vener, som ho heldt nær kontakt med. Eg har fått høyra ein del om Annetta frå den kjære faster mi, Maria (Majen) Øveraas (1919–2017),  for Majen var dotterdotter til Annettas syster, Maria Garen, og faster og Annetta hadde mykje kontakt. Majen, som vaks opp i Drammen, fortalde om ei festleg og interessant dame som var eit oppkome av humor, historier og kunnskap. Når Annetta Garathun kom på vitjing frå hovudstaden, hadde ho interesse for store og små i slekta, og det fylgde mykje moro med henne, fortalde faster. Annetta kunne så mykje, hadde vore ein del ute og reist, og var i det heile ei kunnskapsrik kvinne.

Då den aktive yrkeskarrieren var avslutta, flytte Annetta til systerdottera si, Mette Lereim, på Jar i Bærum. Då faster skulle ta utdanning i Oslo i 1938, budde ho hjå slektningane på Jar, ja, ho fekk jamvel bu på same rom som Annetta, og dei to fekk då serleg god kontakt. På denne tida var Annetta 82 år, men kom svært godt overeins med den då 18 år gamle faster mi. Mellom anna fortalde Majen at Annetta då batt inn bøker heime på rommet i Jarvegen 16, så forleggjaren var verksam opp i høg alder.

Faster har også fortalt at Annetta gjerne starta dagen med ein liten genever-knert, og klokka ni på sundagane kom hushalderska inn på rommet deira med eit brett kaffi og vørterkake med geitost. Så brukte ho å fortelja om minna frå oppveksten på Kjølset-garden i Romsdal og «heimbygda» i Hardanger. Då sa ho ofte på det sjarmerande viset sitt; «Ja Kjølset-jentene var no vakre, då, veit du, ja unntaka meg, då. Men, eg har no klart meg godt, då.»

Annettas vitjing i Eidfjord var nok ei oppleving – og kanskje gagnleg for bygdefolket òg –, for det var ei særeigen og stram dame som kom til vestlandsbygda med hatt og slips, og som nok gjorde stort inntrykk på dei fastbuande med dei særmerkte bykleda og framferda si.  Enno finst det folk som minnest at ho kom til bygda, så Annetta Garathun var ei kvinne som vart lagt merke til. Ja, lat det ikkje vera tvil om at «ho bar sin hatt som ho ville.», som Knut L. Måge omtala Annetta  i det nemnde «Hardanger» frå 1972. Han skreiv også: «Annetta Garathun var ei dyktig kvinne. Ho hadde mange interesser, mykje kunnskapar og dertil styringsevne. Sjølvstendig var ho i meiningar og hadde svært gjerne hug på ein debatt.»

I boka om norske forleggjarar gjennom 100 år er Annetta nemnd fleire gonger. Det står mellom anna  « … opptrådte for første gang en ugift kvinne som forlegger. Annetta Garathun fra Hardanger våget å utgi skjønnlitteratur på landsmål med Kristiania som base.» Det går òg fram at mange forlag braut saman etter det nemnte Kristiania-krakket, mellom andre også forlagsbokhandelen til Annetta Garathun, men om dette er heilt riktig, veit eg ikkje. Noko må i alle høve ha vore att av verdi sidan ho kunne selja føretaket i 1902.

Serleg blant målfolk og andre spesielt interesserte har Annetta Garathun i dag eit namn – og burde kanskje hatt eit mykje større namn  – som ein av dei fyrste som arbeidde ihuga for målsaka, nynorsklitteraturen og kvinnesaka. Så lyt me også hugsa på at ho kom seg fram i ei tid då kvinner enno ikkje hadde allmenn stemmerett (det fekk dei fullt ut fyrst i 1913), og få kvinner tok del i det offentlege livet. Ifylgje boka til Ottar Grepstad, Viljen til språk, var Annetta Garathun Noregs fyrste kvinnelege forleggjar av nynorsk litteratur, kvinnesaksforkjempar, lærar og «målkvinne». Det vert i våre dagar støtt snakka om at både den eine og den andre er ei «sterk kvinne», men i høvet Annetta Garathun, trur eg verkeleg det er dei rette orda.

Eli Bjørhusdal skreiv i 2006 ein svært interessant artikkel på sprogradet.no, «Kvinner i det sentrale målmiljøet før 1906», og ho gjev Annetta Garathun ei sentral rolle. Mellom anna går det fram at 137 målfolk i 1906 var samla i Turnhallen i Oslo for å skipa Norigs Maallag. Berre seks av dei var kvinner, og éi av dei var Annetta Garathun. Bjørhusdal skreiv: «Mindre kjent er det at denne målkvinneeliten òg drog i gang ein norskdomssalong i 1900, Oslo Gilde, som vart ein viktig møteplass for sentrale delar av den norske venstreeliten kring unionsoppløysinga. Oslo Gilde var langt på veg organisert og styrd av kvinner i og kring målrørsla.»

Annetta Garathun var òg ein del av miljøet kring målavisa Den 17de Mai og tok del i fleire store tiltak, som Bjørhusdal òg skreiv om: «Nokre år før skipinga av Oslo Gilde sette Den 17de Mai-miljøet i gang eit tiltak som skulle vise seg å bli avgjerande i oppbygginga av den organiserte målrørsla. Den norske marknaden (målmarknaden) i 1898 vart den fyrste store mønstringa av norsk folkekultur i hovudstaden. Føremålet var å samle inn pengar til landsmålsfondet Målkassa. Eit år i førevegen vart målfolk over heile landet sett i sving med å samle inn pengar, og då det endeleg braka laus på Tivoli-området i september 1898, fekk hovudstadspublikummet oppleve ridande opptog, felespel, bunadframsyning og amatørteater, kafear med norsk bondekost, dans, tombola og lutspel av alle slag. Nasjonale profilar som Arne Garborg, Fridtjof Nansen og Jørgen Løvland tala, og Hulda Garborg stod for teateroppsetjingane.»

I Arbeidsnemnda for «Den norske marknaden» sat altså Annetta Garathun. Namnet hennar er òg nemnt fyrst i rekkja i ein annonse i Dagbladet i august 1898, der det mellom anna står: «Formaalet er at vække interessen for vår nationale kultur».

Dei store inntektene frå Målmarknaden skapte stor aktivitet, mange lokale mållag og ungdomslag såg dagsens ljos rundt i landet, og mellom anna vart Bondeungdomslaget (BUL) i Kristiania starta i 1899. Pengane var viktig for å finansiera målreisinga frå starten av 1900-talet og leggja grunnsteinen for nynorsk skriftkultur, fortalte Bjørhusdal. I avisa Den 17de Mai for 8. mai 1920 går det fram at Annetta òg var skrivar for Hardinglaget i Kristiania, og ein må tru ho var med her i ei årrekkje, truleg frå starten i 1914.

Informasjonene som Bjørhusdal gjev, er viktige for å sjå at Annetta Garathun var ein viktig medspelar  når det galdt både målsaka, nynorsklitteraturen og kvinnesaka. Ja, ho sette gode spor etter seg, Annetta Garathun – og ikkje minst – ho bar sin hatt som ho sjølv ville.

15. mai 1950 døydde Annetta, nær 94 år gamal, og laurdag 20. mai kl. 12 tok ein avskil med henne i Det Gamle Krematorium. I annonsen i Aftenposten stod det fylgjande: «Vår kjære gamle tante Annetta Garathun døde stille i dag. Jar 15. mai. På familiens vegne Mette Lereim.»

Etter bisetjinga vart ho gravlagd på Vår Frelses gravlund i Oslo, der gravsteinen hennar er verna.

Fekk du med deg Austavind-revyen i 2013? Me trur han var ei triveleg oppleving for dei som var der, og no, heile fem år etter, er Eidfjord Teaterlag attende med ei ny førestilling. Faktisk er det også Teaterlagets 10-årsjubileum på våren i 2018, så me gratulerer oss sjølve!

Kva ein har funne på denne gongen, lyt nok vera strengt hemmeleg, men me ynskjer dykk hjarteleg velkomne til ein heilaftan med skjemt og hyggje – saman med skodespelarane Trude Brekke, Johanna Maria Nesheim, Mary Herland, Johanna Håbrekke, Nina Herland, Arne G. Bu, Tor Bu og Svein Hop.

Austavind-revyen hadde ein heilt utselt premiere, og difor rår me no til å vera svært raske med å kjøpa billett. Han kostar berre gi-bort-prisen 150 kroner, og du kan sikra billett til deg og dei næraste 40 Facebook-venene hjå Eidfjord Fjell & Fjord Hotel eller på kaféen deira i sentrum frå måndag 5. februar. (Berre ved frammøte på hotellet, ikkje høve til reservasjon per telefon.)

Før du går og kjøper billett til deg og dine, så snakk med dei andre om de vil nytta dykk av tilbodet om å tinga retten lun pai med fetaost og spinat servert med salat og aioli (kr 110). Denne førehandstinginga av lun pai lyt ein då betala forskotsvis på hotellet eller på kaféen i det ein kjøper billett, eller innan dagen før førestillinga.

Me serverer dykk to heilaftans førestillingar. Det vert premiere laurdag 10. mars kl. 17.30 (slutt kring 20.30) og ei tilleggsførestilling måndag 12. mars klokka 18.30 (slutt kring 21.30). Dørene opnar i alle høve klokka 16.30 laurdagen og klokka 17.30 måndagen, og då gjeld det å vera tidleg ute for å sikra seg eit godt bord nærast scena. Kjem ein seint, vert det kanskje eit bord langt bak eller ute ved WC eller der omkring. Og dessutan kan det vera triveleg å eta og hyggja seg litt i god tid før framsyninga startar.

OBS. Dørene på Eidfjord Samfunnshus stengjer presis klokka 17.30 på premieredagen, laurdag, og kl.18.30 måndag.

Me kan også freista deg med at vår salsbu, som Eidfjord Fjell & Fjord tek seg av, er open idet dørene opnar. Her sel me kaffi, te, brus, ymse drikkevarer, snacks, bagettar og kaker i tida før start og i den 15 minutt lange pausen. Gjerne kontant oppgjer. Spørsmål? Ein kan venda seg til oss per e-post: kulturkomiteen@outlook.com

Teaterlaget har ei ganske ny Facebook-side. Vil du fylgja oss? Me gjer merksam på at me også har ei gamal side, som ligg der ute, men ikkje er i bruk.

Førestillinga er ikkje spesielt eigna for born.

Arrangør Eidfjord Teaterlag.

26.12. Tysdag (2. dag)   Songstund med Linda Vestli

27.12. Onsdag (3. dag)    Gruppe frå Toneskredo

28.12. Torsdag (4. dag)   Seniordansen

29.12. Fredag (5. dag)   Torader og song

Einar Nesheim, Johanna Nesheim og Johanna Håbrekke

31.12. Sundag (Nyttårsaftan) Trekkspelfest

med «Laurdagsgutane»: Egil Johannessen og Reidar Eidnes

Kvar dag klokka 16.30

Velkomen til ei koseleg romjul på Bygdaheimen

Kjære eidfjordingar og godtfolk i nabobygder

Laurdag 28. oktober vert det:

Stor jubileumsfest med lunsjbuffet og gamaldans! Vert det betre, då?

I høve av at Eidfjord Kulturkomité i haust feirar 10-årsjubileum, har me den store gleda av å invitera deg og dine til ein uformell festføremiddag på Quality Hotel Vøringfoss. Kulturkomitéen er fire privatpersonar, og i desse ti åra har me hatt som oppgåve å arrangera kulturell underhaldning for vaksne og ekstra godt vaksne. Så no lyt me feira!

Me innbyr deg difor til lunsjbuffet og underhaldning frå klokka 12 til 15 den 28. oktober, ja akkurat i denne tida på året då det vert mørkare dagar og ein treng å hyggja seg litt ekstra.

Klokka 12 står lunsjbordet klart i restauranten på hotellet, og ein times tid seinare trekk me inn i Kultursalen Eio, der det vert underhaldning og dans til tonane frå Kvinnherad Folkemusikklag. Denne herlege musikkgjengen tek turen til oss for å dra opp stemninga her inst i fjorden, så her kan ein velja om ein vil lena seg attende med eit glas vin eller mineralvatn og sjå på dansen og lytte til livlege taktar, eller om ein vil svinga seg på dansegolvet. Så dette vert verkeleg ein fin føremiddagsfest for alle som vil koma i godt humør denne oktoberlaurdagen.

Billettsalet har starta. Billetten kostar 250 kroner, og dette meiner me må vera ein flott pris for båe lunsjbord og underhaldning. Men merk deg altså at det er førehandssal av billettar på hotellet, så gå innom og skaff deg ein av dei berre 90 billettane.  Du kan ikkje regna med at det er billettar attende når vi kjem til den store dagen i oktober, så ver rask.

Billettprisen er uansett den sama for «pakka» med lunsj+underhaldning , eller om ein eller annan grunn berre skal ha lunsj eller berre ta del i underhaldninga. (Ta godt vare på billetten din, for den lyt visast båe ved lunsjbordet klokka 12 og i døra til Kultursalen når Kvinnherad-folket spelar opp litt etter klokka 13.) Drikke kjøper ein i tillegg.

Så snakk med vener, naboar og kjende allereie i dag, og løp til billettutsalet. Førehandssal på Quality Hotel Vøringfoss (ved frammøte).

Telefon 53 67 41 00, q.voringfoss@choice.no (viss det gjeld billettsal og mat)

Vær hjarteleg velkomne!

Med helsing frå

Arrangøren Eidfjord Kulturkomité: kulturkomiteen@outlook.com viss det gjeld noko anna enn billettsal og mat

Fylg gjerne Kulturkomitéen på Facebook og på Twitter for informasjon.

Eidfjordbloggen: http://eidfjordbloggen.isay.no

Laurdag 21. januar kl. 12.00 i Kinosalen v/Quality Hotel Vøringfoss

No i Kulturkomitéens tiårsjubileumsår har me gleda av å invitera deg til ein heilt spesiell kulturhistorisk kveld, der me får møta forfattaren og filmskaparen Lisbeth Dreyer. Ho vil fyrst fortelja oss om fotografen Knud Knudsen (1832-1915), og visa bilete på storskjerm, og deretter får me sjå Skule Eriksens film «Album».

Dreyer har nyleg gjeve ut den uvanleg flotte boka om pionerfotografen Knudsen, og mange fekk nok denne under joletreet. Viss ikkje du var av dei heldige, vil det på slutten av kvelden vera mogeleg å sikra seg ei framifrå gåvebok med helsing frå forfattaren. Me nøler ikkje med å bruka ordet praktverk i denne samanhengen.

Mange kjenner nok litt til Knudsen og alle hans uvanleg gode bilete, men no har ein sjansen til å fordjupa seg i historia om Odda-mannen, som vart ein av våre mest kjende fotografar. Knudsen reiste over heile landet, men også i Europa og i vår eiga bygd, Eidfjord, for å ta bilete. Berre å gle seg!

Lisbeth Dreyer er ein norsk forfattar og filmskapar som er cand. mag. frå Universitetet i Bergen med faga nordisk, antropologi og spansk. Ho har arbeidd både som regissør, produsent og lydansvarleg i ei rekkje filmprosjekt og har laga både kortfilmar, novellefilmar og dokumentarfilmar. Ho arbeider i og er medeigar i selskapet Ibis Film AS.

Hardanger Folkeblad skreiv: «Lisbeth Dreyer og Skule Eriksen har dypdykket, studert, lett – og funnet – og satt i sammenheng. De har foretatt en reise tilbake i tid og tar oss med på Knud Knudsens mangfoldige ferd. De har lagt et imponerende og interessant puslespill fra en tid da fjord og hav var veien.»

Kunstutstellinga “Glade Amatørar” i februar på Galleri N. Bergslien

Kulturkomitéen arrangerte i februar ei biletutstelling med to av bygdas lokale kunstnarar, Ragnhild Kleivkaas og Elsa Garatun. Offisiell opning av “Glade Amatørar” var torsdag 26. februar 2015 kl. 18.00, og utstellinga var open fram til sundag 1. mars.

Elsa Garatun

vaks opp i Øvre Eidfjord. Som vaksen har ho budd i Ulvik, Oslo, Bergen, Hemsedal, Årebrot i Sunnfjord, Florø, Jølster, Gol og Voss før ho vende attende til heimbygda i 2008.

Så lenge ho kan minnast, har Garatun vore oppteken av teikning og måling, men det var fyrst i vaksen alder at ho verkeleg tok arbeidet på alvor.

I 1993 mottok eidfjordingen Hemsedal kommunes kulturstipend, og frå 1996 til 1998 gjekk ho på Kunstskolen i Bergen. Garatun har også delteke på diverse kurs i akvarell, akryl, grafikk og teikning

Dei media og materialar som Garatun nyttar seg av, er særs ulike; frå små akvarellar og blyant-/tusjteikningar til større måleri i akryl eller olje. Motiva har som regel utgangspunkt i menneske, dyr eller natur.

I mai 1998 var ho med på Kunstskolen i Bergen si framsyning av workshop-prosjekt. Seinare har Elsa Garatun halde separatutstellinger i Austmarka på Finnskogen i 2006 og på Galleri Hardangerkunst i Grimo i september 2011 med utstellinga Fjell og fjøre – og litt til. Her synte ho fram eit allsidig utval av måleri, teikningar og akvarellar.

Ho deltok også på Distriktsutstellinga i Sogn og Fjordane i 2000 i regi av Sogn og Fjordane Kunstnarsenter. Her vart måleriet “Koppen min” plukka ut av ein fagjury til å vera eitt av dei 28 verka som skulle få delta. Utstellinga var elles på turné til 16 stader i fylket, mellom anna til Florø i november.

Garatun har også vore med på mange andre fellesutstellingar, handverksmesser og andre arrangement, til dømes på Gol, i Jondal, i Kinsarvik og Lærdal. Sjølv har ho i liten grad teke initiativ for å få synt fram arbeida sine.

Elsa Garatun har ein naturalistisk stil og nyttar gjerne sterke fargar. Ho er glad i fjell og gråstein og lèt seg ofte inspirera av inntrykka frå naturen – og den er ikkje langt vekke, der ho bur i Øvre Eidfjord.

Ragnhild Kleivkås

vaks opp på ytre Levang i det som no heiter Leirfjord kommune (tidl. Nesna) på Helgeland i Nord-Noreg.

I 1965 gifta Ragnhild seg med Sjur Olai Kleivkås og busette seg i 1972 i Eidfjord. Ved sida av arbeidet med bileta har Ragnhild ein del år arbeidd i barnehage i heimbygda.

Ragnhild fortel at ho, så lenge ho kan minnast, har likt å sitja med blyanten og teikna og å sjå på ulike bilete. I starten var det vel helst hennar eigne born og born i barnehagen som fekk glede av teikneinteressa hennar. Fotoapparatet hadde også tidleg ein viktig plass i kunstnarlivet til Ragnhild. I eit intervju med Hardanger Folkeblad i 1996 fortalde ho at Eidfjord byr på mange spanande motiv for den som likar å sjå verda kring seg gjennom linsa. Det å fanga ljoset har Ragnhild Kleivkås vore særleg oppteken av, og då er det stemningane tidlege morgonar og seine kveldar ho gjerne jaktar på.

Ho har gjennom åra gått mange kurs. Som ung tok ho fleire brevkurs, og etter kvart deltok ho på kurs med kjende og dugande lærarar.

Ragnhild har for ein stor del nytta akvarell, tusj og pastell, men i dei seinare år også ein del olje. Ofte blandar ho dei ulike teknikkane.

– Bilete skal vera glade, ha ei stemning eller ei historie, tykkjer Ragnhild. Som regel har ho ingen ferdig plan for korleis eit bilete skal verta når ho startar opp. Dermed jobbar ho helst etter innfallsmetoden.

Ragnhild har vore representert på fleire salsutstellingar dei siste 15 åra. Fyrste gong var våren 1996 i Ullensvang Privatbank/Fokus Bank i Øvre Eidfjord. På hausten same år vart teikningar og måleri også utstelte i Ullensvang Privatbank sine lokale på Lofthus. Også i 1999 og 2000 hadde Kleivkås utstellinger her.

I oktober 1998 stelte Ragnhild ut saman Anne Karin Lothe hjå Kjetil Dagestad i Kunst og Ramme i Odda. Same år kunne ein sjå målarstykka hennar som jolautstelling på Vik Pensjonat i Eidfjord

Då Vestlandskappleiken vart arrangert i Granvin i oktober 2000, stelte ho ut saman med Monica Kjærsten Tveit og Torbjørg Nordsletten på Granvin bibliotek.

I juni 2002 vart Midt-Nordisk kunstfestival arrangert på Inderøy i Nord-Trøndelag. Her deltok Ragnhild på ei fellesutstelling. I august 2004 heldt eidfjordingen separatutstelling på Utfløttarfestivalen i heimbygda, Levang på Helgeland. I 2010 stelte ho ut under Matkulturfestivalen i Øvre Eidfjord.

Dessutan har ho illustrert i diverse blad og jamvel i eit par bøker. Mange i Eidfjord har hatt glede av at kunstnaren har laga plakatar og illustrasjonar til ulike arrangement. Gjennom alle år har ho elles hatt oppdrag frå private og foreingar i høve som brudlaup, barnedåpar, bursdagar og anna. Ho – og truleg særs mange born – har også gjennom mange år hatt stor glede av å kunna nytta teikningar i arbeidet og kommunikasjonen med dei små i barnehagen. På dette viset har Eidfjord kommune – på ulike vis – i mange år hatt stor nytte av dei kunstnarlege ferdigheitene til Ragnhild Kleivkås.

Årsrapport for Kulturkomiéen – 2014

Kulturkomitéen (KK) (Eldrekulturkomitéen) vart starta i 2007 av Gunnvor Hopen Veka og Lars Hoel. Intensjonen i arbeidet har vore å bidra til kulturell og sosial aktivitet for vaksne og eldre i bygda. Spesielt viktig er arbeidet med å bidra til små og store arrangement på Bygdaheimen. Vårt mål er at våre eldste skal få oppleva flest mogeleg av dei aktivitetane og arrangementa som me andre tek som sjølvsagt.

Eitt av tiltaka som KK organiserer, er Herreklubben (HK); ein uhøgtideleg treffstad for seniorar. Me samlast éin gong kvar månad. Alle som deltek, får eige invitasjonsbrev i posten før kvart einaste møte. Ein har treff i “Herrestovo” i Servicebustadene, men også andre plassar og på dagsturar.  På treffa samlast ein rundt kaffien og praten, medan det ofte vert eit underhaldningsinnslag den siste halvtimen.

HK vart starta av Lars Hoel i januar 2012. Klubben vert no leia av Hans Hellevang og Lars Hoel i fellesskap. I desember møtest karane til det 36. treffet sidan starten. Opp mot 13-14 karar samlast.

I 2014 har KK hatt kring 15 arrangement for våre eldste. Dette inkluderer programinnslag med til dømes Arne Mørch frå Hønefoss, Tor Henning Olsen frå Mjøndalen og Den Gode Melodi frå Nesodden (to gonger). Det har elles vore vist bilete og film.

I vinter arrangerte KK “Gamalfilmfestival” for andre gong i kinosalen, med Frede Olaussen som teknisk ansvarleg. Gamle filmsnuttar og bilete. Full sal.

I vår prøvde me i samarbeid med Eidfjord Hotel å arrangera ein månedleg treffdag for pensjonistar; PensjonistKaféen. Det vart lagt opp til seks kafédagar. Dette var tildels vellukka i starten, men KK har valt å ikkje fylgja opp dette i framtida.

27. september vart det arrangert gamaldansfest på grendahuset på Bu med betasuppe/rjomegraut/kaffi/eplekake/dans. Reidar Eidnes og Egil Johannessen spelte opp til dans. Tanken var å laga til ein laurdagsfest for dei som ikkje hadde opplevd det på nokre år. 

Jola 2013 arrangerte me romjulsunderhaldning på Bygdaheimen for fjerde jola på rad. Kvar dag klokka 16, åtte dagar i strekk, med start 1. joldag.  Alle underhaldarane stilte opp gratis og utan noka form for godtgjering. Stor takk til dei alle! Budsjett: 0.

I 2014 har det vore arbeidt med søknaden om å få arrangera kunstutstelling i Galleri N. Bergslien med dei to lokale kunstnarane Elsa Garatun og Ragnhild Kleivkås. Det har vore ein lang prosess for oss, men me er takksame for at eit samstemmig kommunestyre vedtok å opna for at også såkalla amatørar no kan få sleppa til vinterstid.

Difor vert det utstelling frå 26. februar til 1. mars 2015. Utstellinga “Glade amatørar” har offisiell opning torsdag 26. februar.

Styret i KK er Gunnvor Hopen Veka, Hans Hellevang og leiar Lars Hoel. I sjølve komitéen er også Ingebjørg Olsen og Johanna Håbrekke med.

KK er ei sjølvstendig gruppe som ikkje er registrert som eit lag. KK har difor ikkje eigen økonomi/konto. 

Ved sal av Lars Hoels fotobok om Eidfjord i 2007 kom det inn ein del penger via Lions, og seinare har også eit par andre arrangement gjeve overskot. Desse pengane står no på den såkalla fotobok-kontoen som er registrert hjå kommunen. Denne kontoen vert disponert av KK i samråd med Bygdaheimen. 

Denne ordninga har gjeve KK høve til å engasjera profesjonelle, omreisande bygdaheimsunderhaldarar. Dette er folk som lever av å underhalda på bygdaheimar og liknande, som me  lyt betala honorar. Når det gjeld alle andre; amatørar frå Eidfjord og tilfeldige profesjonelle artistar, så vil me alltid spørja om – og rekna med  – at dei opptrer gratis for våre eldste.

Kulturkomitéen har eiga Facebook-side (Kulturkomitéen), som me vonar du vil oppsøkja. Ein nyttar også bloggen “eidfjordbloggen” (www.eidfjordbloggen.isay.no) til å informera.

Medlemane i KK får ikkje løn eller anna utgiftsgodtgjering.

KK opplever at det er liten respons kring arbeidet vårt frå høgare hald, men me held fram for å bidra til å gje våre eldste ein god kvardag.

Årsrapporten vert send ut til Bygdaheimen, kommuneadmistrasjonen, politikarar og andre. I 2012 fekk me ikkje nokon tilbakemeldingar då årsrapporten vart send ut. I 2013 var me glade for at to politkarar responderte.

Eidfjord, november 2014

Lars Hoel

Leiar i Kulturkomitéen

Kulturkomitéen v/ Lars Hoel

Dykkar ref. Arkivsakid-doknr: 14/58-2 Saksh: Lisbeth Bygstad Celik Arkivkode Dato:

Journalpostid: 14/924 Telefon: 53673543 K1-614, K2-C00 28.02.2014

Søknad om lån av N.B. Galleri 2014

Me visar til søknad frå Kulturkomiteen om lån av Galleri N.B til utstilling av maleri av Ragnhild Kleivkås og Elsa Garatun hausten 2014.

Galleri N.B har vore i drift sidan 2002 og har som hovudoppgåva er å formidla, og ta vare på samlinga etter Nils Bergslien. I tillegg er det laga rom for skiftande utstillingar i galleriet. Det har vore vanleg med 3-5 skiftande utstillingar av profesjonelle kunstarar, og 2-3 konsertar i løpet av høgsesongen. I lågsesongen er galleriet stengt. Det har gjennom dei åra som Galleriet N.B har vore i drift, vore praktisert at dette skal vera eit Galleri med høg profesjonalitet.

Når kulturkontoret fekk søknaden om å stille ut frå ikkje-profesjonelle kunstarar vart det teke kontakt med andre Galleri og kunstnarar om rettleiing, og om regelverk knytt til kven som kan ha utstilling. ( Galleri Puls som er drevet av HardangerPuls, Kabuso i Øystese og kunster Linda Øgaard)

Tilbakemeldinga me fekk er at ein bør vera særs forsiktig med å leiga ut eit galleri til ikkje – profosjonelle kunstarar. Grunnlaget for denne utala er at ein kan få problem med å få profesjonelle kunstnarar til å ha utstillingar i Galleriet. Det vart påpeika at dette gjaldt sjølv om utleiga gjeld lågsesong.

Gjennom dei 12 åra som har gått har Galleri N.B opparbeidd seg et renommé som eit attraktivt arena der kunstnarar ønskjer å ha utstilling. Ved å leiga det ut til ikkje profesjonelle kunstarar kan ein missa dette renommeet.

Det er på dette grunnlaget at me seier nei til å leiga ut galleriet til ikkje – profejsonelle kunstarar i Galleri N.B.

Når det gjeld regelverk for drift av galleri, og kven som kan ha utstilling, er det ikkje vanleg for eit Galleri å ha dette. Det er fordi at dei fleste Galleri legg seg på ein profesjonell linje der dei som skal ha utstilling må ha høgskuleutdanning og/eller ha ein renommé som kunstnar gjennom opptak av nasjonale organisasjonar.

I møte med leiar i kulturkomtieèn Lars Hoel vart det påpeika at det er mogleg å leiga andre lokalitetar til å visa målera til Elsa Garatun og Ragnhild Kleivkås. Me nemnde m.a Lægreid gamle skule som eit alternativt. Kulturkontoret vil vera hjelpsam med tilrettelegging og annonsering av ei slik utstilling.

Med venleg helsing

Eidfjord kommune

Lisbeth Bygstad Celik

kultursjef

Kopi til arkiv og kopibok

Eidfjord kommune v/ kultursjef Lisbeth Bygstad Celik

Søknad om lån av gallerirommet på Galleri N. Bergslien hausten 2014

Eidfjord Kulturkomité vart starta i 2007 og arbeidar for å skapa kulturell- og sosial aktivitet og underhaldning i bygda.

Komitéen er no i gong med å planleggja ei utstelling med to av kommunens biletekunstnare; Ragnhild Kleivkås og Elsa Garatun. Arrangementet er planlagt til hausten 2014. Me er stolte av å ha desse to dyktige kunstnarane i Eidfjord og tykkjer det er på sin plass at dei no får presentert bileteverka sine på høveleg vis. Difor søkjer me no kommunen om løyve til å nytte lokalet i Galleri N. Bergslien.

Ragnhild Kleivkås har gjenge diverse kurs med m.a. Jørgen Dukan (akryl), Dag Olav Lunde (olje), Aud Rye (akvarell), Elsa Eikaas (akryl), Jackie Simmonds (pastell) og Knut Steen (etsing). Ofte blandar ho dei ulike teknikkane. Ho har formidla sine bilete på fleire salsutstillingar både i Hardanger og i Nord-Norge.

Elsa Garatun har deltatt på kurs i akvarell, akryl, grafikk, oljemaling og teikning med m.a. Karl Erik Harr, Patrick Huse, Jørgen Dukan, Thor Erdal og Erlend Grøstad. Garatun har m.a. helde separatutsetelling på Grimo og i Austamarka og delteke på felles- og distriktsutstellinger.

Me har ikkje fastset endelege datoar for utstellinga, men tenkjer oss ein utstellingsperiode på kring fire dagar, inkludert ei helg. Det ville vera ynskjeleg å finna ei tid i september eller oktober, ev. november. Truleg har kulturkontoret eigne planar for bruk av lokalet eit stykkje utover hausten, og difor ynskjer me å gå i dialog med kommunen om å fastsetja eksakt tid. Me vonar at me saman kan finne datoar som høver i forhald til både kommunens og våre planar. Sjølvsagt er det ynskjeleg å finna fram til datoar så raskt som mogeleg, slik at Kulturkomiteen kan starta planleggjinga.

Kulturkomiteen er: Gunnvor Hopen Veka, Hans Hellevang, Ingebjørg Olsen, Johanna Håbrekke og Lars Hoel.

Med helsing

Kulturkomiteen v/ Lars Hoel

Eidfjord, 17. januar 2014

larssinpost@hotmail.com, T. 410 82 845

Pga teknisk problem vises ikke søknaden ennå. Sjekk om noen dager eller les på Innsyn på kommunenettsiden.

“PensjonistKaféen”

ONSDAG 29. JANUAR OG 26. FEBRUAR KLOKKA 12.00

Du er herved invitert av Kulturkomiteen i Eidfjord og Eidfjord Fjell & Fjord Hotel til “PensjonistKafeèn” – ein uformell treffstad med moglegheit for sosialt samkvem, lunsj og kaffe.

Ein samlast klokka 12:00 i spisesalen og forsyner seg så mykje ein berre vil frå lunchbuffeten. Kring klokka 13:00 finn ein seg kaffe eller te og tek med seg inn i stovekroken. Mat og kaffe/te betalar du 100 kroner for. I tillegg kan du kjøpa deg kake om du ynskjer det. Her lyt praten gå av seg sjølv og det du kan bidra med. Ein reknar med avslutning kring klokka 14:00 eller seinare.

Her får du lista over treffdatoane fram til sumaren: 29.januar, 26. februar, 26.mars, 30. april, 28. mai og 25. juni.

Dette brevet treng me hjelp til å spre! Me oppfordrar alle til minst å dele dette med ein venn. Eidfjord Fjell & Fjord Hotel har kopiar.

Me trur det kan vera kjekt å koma saman med andre vaksne frå dei andre Hardanger-bygdene, så det hadde vore triveleg om seniorar frå andre plassar ville ta turen til Eidfjord. Fint om ein kan spre invitasjonen til andre pensjonistar i bygda.

Helsing frå

Eidfjord Fjell & Fjord Hotel v/ Borghild Vik

Kulturkomiteen v/ Gunnvor Hopen Veka, Hans Hellevang, Ingebjørg Olsen, Johanna Håbrekke og Lars Hoel

Eg var i gravferd i Indre Hardanger her ein dag. Ein som eg kjende godt, var død, og eg ville sjølvsagt vera med han på denne siste dagen. Han hadde levd eit langt og godt liv, men likevel var det vemodig at han no var borte. Ein gong vaks han opp i bygda, hadde spanande ungdomsår med deltaking i fleire foreiningar og etter kvart eit langt yrkesliv, familiehygge og turar i fjellet. Men no var ein kjernekar borte. Gravferdsdagen var det strålande vêr, og me tok eit godt farvel i kyrkja, der presten som alltid gjorde sitt til at det blei ein riktig god avskil. Etterpå vart det eit fint minnesamvær.

Så skulle ein tru at eg hadde ei heilt igjennom god stund då eg tok farvel med heiderskaren. Men så vel var det no ikkje. Kan henda hadde alle andre ei tvers igjennom god oppleving, men for meg var det noko som øydela. Etter seremonien i kyrkja fylgde me båra ut på kyrkjegarden, noko som kan vera ein særs god og verdig del av gravferda. Det kjennest fint å gå saman heilt stilt og i ettertanke. Men eg gjekk litt bak tre vaksne karar som heile tida småhumra og prata med kvarandre. Det øydela så mykje. Eg ynskjer eg kunne ha sagt frå der og då, men eg gjorde ikkje det. Ein vil i det lengste passa på seg sjølv. Og det er ikkje fyrste gongen heller. Eg vil heller seia at det meir er regelen enn unnataket at nokre få ikkje klarar å halda munn, – sjølv om det er ein dramatisk augneblink.

Kanskje ein neste gong heller skulle halda seg heime? Det er mogeleg at nokon berre går i ei gravferd av rein bygdeplikt, men eg meiner dette ikke tek seg ut. Det er uverdig og respektlaust. Er det verkeleg ikkje mogeleg for ein vaksen å bruka desse få minutta på å tenkja på stunda og på den avlidne? Eg freista å halda tankane kring livet til den avlidne, men det var nesten umogeleg, for heile tida blei eg riven ut av stemninga når eg høyrde karane framfor meg humra og prata. Noko betre hadde det kanskje vore om folk i ein slik situasjon hadde snakka om den døde medan ein gjekk der, men eg tykkjer det høver aller best å gå i stille prosesjon. Eg vonar mange kan tenkja på dette neste gong det er gravferd.

Lat meg også få nemna at eg meiner det er unødvendig å snakka om potethausten eller det kalde vêret nett medan ein sit i kyrkja før seremonien skal starta. Det er nokre få som ynskjer å småprata då òg. Kan me ikkje æra den avlidne så mykje at me kan klara å teia still nett då?

Lat meg også få seia nokre ord om minnesamvær generelt. Her må dei pårørande sjølvsagt setja råma for korleis dei ynskjer samværet, men kan ein ikkje freista å konsentrera samtalen kring den som er død? Er det ikkje mogeleg å ikkje snakka om seg sjølv og om vêr og vind nett denne stunda? Kan henda kunne ein seia noko hyggeleg om hovudpersonen, eller ein kunne freista fortelja ei god historie om den døde. Kan henda er det ikke så lett å prata med framande om ein person som er borte, men vi vaksne bør no klara så pass.

Dette er jo den siste avskjedstunda for den døde, og eg trur det ville vera fint om ein greidde å halda merksemda på den avlidne medan ein kosar seg med karbonadesmørbrød eller ei god suppe. Det vert nok fleire gravferder, og eg lovar at neste gong nokon småpratar rundt meg medan vi går ut til grava, ja, då skal eg seia frå der og då.

Lars

I samarbeid med Kulturkontoret og Eidfjord Fjell & Fjord Hotel arrangerer Kulturkomiteen stor Jakob Sande-kveld laurdag 19. oktober. Ein inviterer til ein real heilaftan med middag klokka 18 og førestelling klokka 19. (390 kr.)

Det er musikaren Espen Kversøy og to andre musikarare som kjem til Eidfjord med førestellinga «Frå Sunnfjord til Rio». Eidfjord-kunstnaren Ragnhild Kleivkaas har laga denne strålande akvarellen på tinging frå Kulturkomiteen. Her kan du sjå hennar tolkning av ferda til Jakob Sande i 1932 – frå heimen i Sunnfjord til Rio de Janeiro i Brasil.

Billettane er i føresal på Eidfjord Hotel.